OPIS

Wprowadzenie
Intencją przyświecającą podjęciu prac nad projektem badawczym, którego rezultatem jest prezentowany tom, było równoczesne podsumowanie całości zmian instytucjonalnych w wybranych obszarach polityki społecznej, jakie się dokonały po 1989 roku. A więc uwzględnienie nie tylko drugiej fali polskich reform (koniec minionej dekady), ale również pierwszej (początek dekady lat dziewięćdziesiątych), a także działań koalicyjnego rządu Leszka Millera (SLD-UP). Podstawowym pytaniem badawczym było, czy w wyniku reform ustrojowych prowadzonych w okresie czternastu lat, jakie upłynęły od rozpoczęcia procesu demokratyzacji Polski, wykształcił się określony model polityki społecznej. A jeśli tak, to jakie są jego zasadnicze cechy. Drugie pytanie wybiegało w przyszłość: czy dwie fale instytucjonalnych reform wyczerpały „logikę transformacji" i związane z nią zapotrzebowanie na zmiany o charakterze systemowym? A w konsekwencji: czy dalsze zmiany powinny mieć charakter bardziej ewolucyjny i wiązać się z „docieraniem się" wdrożonych rozwiązań instytucjonalnych oraz dostosowywaniem się polskiego modelu do standardów Unii Europejskiej? Czy też: okres zmian systemowych w obszarze polityki społecznej nie jest zakończony i istnieje funkcjonalne zapotrzebowanie na dalsze reformy?
Pierwsze pięć opracowań analizuje instytucjonalne reformy w poszczególnych obszarach polityki społecznej, jakimi są zatrudnienie i przeciwdziałanie bezrobociu (Elżbieta Kryńska), ubezpieczenia społeczne (Tadeusz Szumlicz), pomoc społeczna (Józefina Hrynkiewicz), ochrona zdrowia (Maciej Dercz i Hubert Izdebski) oraz edukacja (Marta Zahorska). Autorzy opisują zmiany, jakie zaszły w poszczególnych dziedzinach polityki społecznej po 1989 roku. Chodzi przede wszystkim o ukazanie najbardziej istotnych rysów tych zmian oraz ich charakteru. Teksty pokazują, w jakim punkcie znajdujemy się po czternastu latach reform systemowych; w jakim zakresie skutki reform odpowiadają założeniom reformatorów, w jakim zaś ujawniły się ich niezamierzone skutki uboczne; które zmiany były oczekiwane, które zaś wynikały ze spontanicznych reakcji i działań podejmowanych przez aktorów aktywnych w poszczególnych reformowanych obszarach.
Autorzy mieli za zadanie przedstawić zakres dokonanych w konkretnej dziedzinie polityki społecznej zmian systemowych oraz udzielić odpowiedzi na sześć kluczowych pytań:
Jakie były w analizowanej dziedzinie zasadnicze dylematy wyboru
i przyjęte kierunki reform?
Czy poszczególne zmiany w analizowanym obszarze były spójne,
dopełniające się czy też przeciwstawne lub następowały niejako
„obok siebie"?
Jakie są rzeczywiste skutki społeczne i ekonomiczne przeprowadzonych zmian?
Czy potrzebne są dalsze zmiany instytucjonalne w analizowanym
obszarze, czy też wskazane jest poszukiwanie innych niż zmiany systemowe instrumentów poprawy efektywności realizowanej polityki społecznej?
Czy akcesja do Unii Europejskiej pociąga za sobą konieczność istotnych zmian instytucjonalnych w analizowanym obszarze?
Czy w wyniku przeprowadzonych reform wyłania się w miarę spójny model polityki społecznej, a jeśli tak, to jaki on jest?
Poszczególne opracowania zawierają też skrótowy opis reform przeprowadzonych w danej dziedzinie po roku 1989, ze szczególnym uwzględnieniem „drugiej fali reform" (cztery reformy społeczne rządu AWS-UW), ocenę skutków społecznych i ekonomicznych dokonanych po 1989 roku zmian instytucjonalnych, ocenę logiki zmian instytucjonalnych w wybranym obszarze polityki społecznej, jakie zaszły w latach 1989-2003, zakres dalszych niezbędnych, zdaniem autora, zmian w analizowanej dziedzinie, wnioski końcowe, uogólnienia i komentarz odautorski.
Pogłębione analizy wybranych pięciu obszarów polityki społecznej uzupełniają trzy opracowania o charakterze przekrojowym.
Przed autorami pierwszych dwóch tekstów - Mirosławem Książopolskim i Markiem Rymszą- postawiono zadanie odpowiedzi na następujące pytania:
Jakie były zasadnicze kierunki reform sfery socjalnej w ujęciu przekrojowym?
Czy możemy mówić o polskim modelu odchodzenia od „socjalistycznego państwa opiekuńczego?
Czy kształtuje się nowy i w miarę spójny model polityki społecznej,
czy też nie?
Czy została odrzucona, czy też podtrzymana logika „Polski resortowej" charakteryzująca politykę społeczną okresu PRL?
Czy wskazane jest dalsze prowadzenie zmian instytucjonalnych, czy
też przeciwnie - zamknięcie okresu zmian systemowych?
Co cechuje wyłaniający się w Polsce ład instytucjonalny sfery społecznej w zestawieniu z modelowymi rozwiązaniami w Unii Europejskiej?
Oba opracowania zostały przygotowane z wykorzystaniem podstawowego narzędzia w porównawczych analizach polityki społecznej -trójdzielnej typologii modeli polityki społecznej. Jako ostatnie zamieszczone jest, w formie Postscriptum, opracowanie, w którym Janusz Czapiński analizuje proces adaptacji Polaków do zmiany społecznej wywołanej transformacją ustrojową dekady lat dziewięćdziesiątych. W analizach porównawczych z zakresu polityki społecznej często reformy społeczne przedstawiane są tak, jakby dotyczyły wyłącznie reformowanych instytucji, a nie „żywego organizmu" społecznego, który reaguje, a tym samym wpływa na przebieg zmian i ich faktyczne rezultaty. Opracowanie J. Czapińskiego wskazuje między innymi na beneficjentów i „przegranych" polskich reform i ich odmienne strategie adaptacyjne do nowej sytuacji ekonomiczno-społecznej.
Mamy nadzieję, że prezentowany tom, będąc dopełnieniem dwóch poprzednich publikacji Instytutu Spraw Publicznych, wnosi nowe wątki do debaty publicznej nad przebiegiem i rezultatami polskich reform społecznych.
Marek Rymsza

DODATKOWE INFORMACJE

RECENZJEjak działają recenzje?NAPISZ SWOJĄ RECENZJĘ