OPIS

Oddajemy do rąk polskiego czytelnika wybór esejów Eliadego już po raz czwarty. Skład tego tomu uczony sam jeszcze autoryzował. Tytuł całości i tytuły części pochodzą od autora wyboru, ale tytuły rozdziałów pozostawiono oryginalne.

Z tej części Europy, która jest położona między strefą języka niemieckiego a obszarem mowy rosyjskiej, wyszło niewielu humanistów osiągających prawdziwy rozgłos światowy. Stało się to po ostatniej wojnie udziałem rumuńskiego uczonego Mircei Eliadego. Niewątpliwie określić go trzeba jako religioznawcę, jednakże jego dzieło wkracza – wnosząc zasadniczy wkład – na tereny, które rezerwuje dla siebie antropologia, literaturoznawstwo czy ogólna teoria znaków. Przez lat co najmniej dwadzieścia (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte) Eliade znajdował się w centrum wielkich debat, dotyczących metodologii badań humanistycznych, które miały także wymiar filozoficzny. Przedstawiciele fenomenologii, egzystencjalizmu, różnych współczesnych orientacji historycznych, wreszcie strukturalizmu, znajdowali w nim sojusznika lub liczącego się polemistę.

Dla naszego wyboru osią problemową jest stosunek archaicznego świata kulturalnego do zmienności, do historii. Część pierwsza wyboru zawiera fragmenty, w których definiuje się takie pojęcia, jak symbol, archetyp, mit. Eliade wyjaśnia tu psychologiczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania tych tworów kultury.

Część druga wyboru skupia rozważania, nad przestrzenią sakralną i sakralnym czasem, podstawowymi kategoriami świata mitycznego, a także obrazem archaicznej teologii.

Wreszcie część trzecia i ostatnia wyboru przedstawia zagadnienia wynikające ze zderzenia świata mitycznego z realną historią. Eliade pyta: jak ludzie znosili wojny, katastrofy organizacji społecznej, posuchy – jednym słowem, jak znosili calamitates?

W antropologii współczesności Eliadego sacrum odgrywa podstawową rolę. Owa antropologia stanowi próbę rekonstrukcji archaicznych form kultury, Eliade nadaje jednocześnie owej rekonstrukcji dodatkowy sens. To, co archaiczne, jest zarazem tym, co wieczyście ludzkie. Centralna pozycja zajmowana w kulturze przez sacrum odpowiada duchowej strukturze człowieka. U Eliadego sacrum zajmuje miejsce naczelne – doznanie sacrum oraz sacrum zobrazowane lub reprezentowane przez objawiający je przedmiot czy zjawisko. Sacrum oznacza świętość. Jest w tym nie tylko aspekt ostatecznej tajemnicy, lecz także i najwyższa wartość. Sacrum objawia się człowiekowi w opozycji do profanum, do powszedniości. Punkt wyjścia jego koncepcji stoi w sprzeczności z podstawami teologii chrześcijańskiej. Konsekwencją stanowiska Eliadego wydaje się nieuchronna relatywizacja chrześcijaństwa. Jest ono „religią par excellence”, lecz jedną wśród wielu.

Wobec europejskiej kultury współczesnej Eliade uprawia wyłącznie „teorię negatywną”. Cywilizacja współczesna jest zdesakralizowana we wszystkich swoich ideologiach i instytucjach. Współczesność musi zatem wyrwać się radykalnie z systemu swojej kultury. Sam Eliade spodziewa się zwrotu w kulturze, widzi to przy tym raczej jako perspektywę narodzin nowej religijności niż renesans którejś z religii zinstytucjonalizowanych.

DODATKOWE INFORMACJE

RECENZJEjak działają recenzje?NAPISZ SWOJĄ RECENZJĘ