OPIS
Wewnętrzne zróżnicowanie postępowania karnego, tworzenie form, wariantów, wyodrębnianie trybów szczególnych — postępowań różniących się odstępstwami od postępowania uznanego za typowe — jest cechą charakterystyczną współczesnych ustawodawstw karnoprocesowych1.
Autorzy piszący o procesie karnym oraz praktycy są zgodni, że dziś trudno byłoby sobie wręcz wyobrazić taką procedurę karną, która przewidywałaby ten sam sposób ścigania wszystkich czynów zabronionych pod groźbą kary i rozstrzygania wszystkich spraw karnych, niezależnie od ich wagi, skomplikowania dowodowego, czy względów podmiotowych dotyczących oskarżonego. Zarówno w Polsce, jak i w innych krajach tradycji kontynentalnej oczywistością jest dziś istnienie w obrębie procesu karnego postępowań mających za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie o odpowiedzialność karną oskarżonego, różniących się jednak od modelowego, zasadniczego, typowego. Tworzone przez ustawodawcę mają na celu dostosowanie kształtu procesu karnego do zróżnicowanej specyfiki rozpoznawanych spraw.
Nieco inaczej jest w krajach anglosaskich, gdzie milcząco zakłada się jednolitość postępowania w sprawach karnych. Także i tam proces jest jednak zróżnicowany. Choć zasadniczo powinien się toczyć zawsze przed ławą przysięgłych, w praktyce realizacja tego założenia byłaby oczywiście niemożliwa. Drobniejsze sprawy są więc powierzone sądom orzekającym bez udziału ławy przysięgłych. W poważniejszych zaś sprawach wykształciły się w różnych krajach anglosaskich mechanizmy obejmowane wspólną nazwą negotiated justice, których najbardziej znanym przykładem jest plea bargaining — rezygnacja z procesu przed ławą przysięgłych w zamian za łagodniejsze ukaranie.
Celem niniejszego studium jest rozważenie zagadnień różnicowania normatywnego szeroko rozumianych procedur karnych w Polsce. Szeroko rozumianych, a więc dotyczących wszelkich rodzajów odpowiedzialności karnej sensu largo.