OPIS
Zapowiedź.
Zapotrzebowanie na publikację poświęconą bohaterom rodzimych historyjek obrazkowych zrodził widoczny ostatnio w Polsce wzrost zainteresowania komiksem, przejawiający się m.in. większą niż dotąd liczbą wydawanych albumów oraz dostrzeżeniem tematyki przez media oraz badaczy kultury masowej. Istnieje bowiem - jak dotąd - niedostatek opracowa( poszerzających i systematyzujących wiedzę o przeszłości i współczesności gatunku komiksowego na ziemiach polskich. Jego dzieje liczą sobie już blisko 150 lat, ponieważ ilustrowane opowiastki na dobre przybyły do Polski dopiero po pierwszej wojnie światowej, pojawiały się tu incydentalnie znacznie wcześniej.
Każde z haseł, prócz opisu bohatera/bohaterów, zawiera informacje o dacie i miejscu premiery przygód, notkę o autorze/autorach oraz wydanych albumach lub ilości odcinków, które wydrukowano w gazetach. Wydawnictwo okraszono bogatym wyborem kadrów z opisywanych komiksów, również tych najstarszych. Cóż więcej dodać? Chyba tylko tyle, że "Leksykon..." to pozycja obowiązkowa na półce każdego prawdziwego miłośnika polskich opowieści rysunkowych.
Od autora (z pierwszego wydania):
Zapotrzebowanie na publikację poświęconą bohaterom rodzimych historyjek obrazkowych zrodził widoczny ostatnio w Polsce wzrost zainteresowania komiksem, przejawiający się m.in. większą niż dotąd liczbą wydawanych albumów oraz dostrzeżeniem tematyki przez media i badaczy kultury masowej. Istnieje bowiem - jak dotąd - niedostatek opracowań poszerzających i systematyzujących wiedzę o współczesności i przeszłości komiksowego gatunku na ziemiach polskich. Jego dzieje liczą sobie już blisko 150 lat, ponieważ mimo, że ilustrowane opowiastki na dobre przybyły do Polski dopiero po pierwszej wojnie światowej, pojawiały się tu incydentalnie znacznie wcześniej. Już w 1859 r. Franciszek Kostrzewski narysował dla "Tygodnika Ilustrowanego" Historyę jedynaczka - kilkuodcinkowy utwór satyryczny, w którym ryciny i podpisy uzupełniały się wzajemnie, znane były również książeczki obrazkowe - importowane i rodzime - wykorzystujące tę samą technikę narracji. I chociaż powiastki w obrazkach, "filmy" rysunkowe, kolorowe zeszyty czy komiksy - jak w końcu zaczęto nazywać narysowane historie - nigdy nie zdobyły w naszym kraju szerokiego uznania, w ciągu wszystkich tych lat w prasie i wydawnictwach samodzielnych ukazało się niemało takich utworów. Były one zróżnicowane formalnie, tak więc termin "komiksowy gatunek" używany jest tu w szerokim rozumieniu. Obejmuje on nie tylko te opowieści, w których narracja przedstawiana jest przy pomocy zestawu obrazków uzupełnionych (lub nie - jak w "komiksach niemych") tekstem słownym, ale także takie, w których funkcję narratora pełni prozatorski lub wierszowany komentarz literacki towarzyszący obrazkom. W tych ostatnich, zwanych w leksykonie "powieściami obrazkowymi" (ang.: picture-story), rola rycin ogranicza się do uzupełniania, a w skrajnym wypadku zaledwie do uatrakcyjniania tekstu słownego. Takie właśnie opowiastki były niegdyś w Polsce bardzo rozpowszechnione (w niektórych dziennikach publikowano je jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku) i stanowią niezwykle istotny fragment dziejów rodzimych historii obrazkowych.
Prezentowana praca ma kształt leksykonu o charakterze popularnonaukowym. Jej celem jest obszerne przedstawienie wybranych z owego 150.lecia sylwetek bohaterów - indywidualnych bądź zbiorowych - krajowych opowiastek dla dzieci i dorosłych. Nie tylko jednak: tematem haseł bywają także komiksowe serie (zeszytowe i prasowe) oraz publikowane w prasie, obdarzone wyraźnym początkiem i zakończeniem ilustrowane opowiadania odcinkowe. Zdarza się tak wówczas, gdy nie ma w nich głównego bohatera (albo jest ich zbyt wielu), lub gdy nazwa serii jest lepiej utrwalona w społecznej świadomości czytelniczej i praktyce językowej niż występujące w niej postaci pierwszoplanowe. Leksykon zawiera również informacje o kilku herosach wykreowanych przez zagranicznych artystów (m.in. Myszka Miki, Pat i Patachon, Tarzan) - ponieważ występowali w naszym kraju i rysowali ich też polscy graficy. Znalazły się w nim również hasła dotyczące bohaterów, których przygody publikowane były wprawdzie poza granicami kraju, wymyślonych jednak przez Polaków i przeznaczonych dla polskiej (a także polonijnej) publiczności (Bumbo, Jan Polaski, Walenty Pompka). O doborze haseł zadecydowało kilka kryteriów. W leksykonie znalazły się w komplecie postacie/serie współcześnie powszechnie znane, często uznawane za rodzime symbole gatunku. Więcej jest wszakże bohaterów/serii niegdyś cieszących się rozgłosem, a dziś zapomnianych, bowiem chociaż ogólnopolska czy regionalna popularność niektórych herosów - jak choćby Koziołka Matołka czy Kapitana Żbika - trwa do dziś, większości jednak przeminęła szybko, wkrótce po wydrukowaniu ostatniego odcinka czy zeszytu z ich przygodami. Z racji ulotnej natury medium, los taki był z reguły udziałem cykli gazetowych, zwłaszcza, jeśli nie doczekały się one wersji albumowych. Są one w opracowaniu bardzo licznie reprezentowane.
Oprócz bohaterów popularnych, często występujących przez długie lata oraz pokaźnych rozmiarami cykli - w publikacji nie mogło zabraknąć również informacji o postaciach/serialach, które nie zdobyły nigdy szerszego rozgłosu, a czasem liczyły zaledwie kilkanaście plansz (czy nawet - jak w wypadku Przegranej stawki - kilka). Były jednak doskonałym świadectwem swoich czasów, mogą służyć za modelowy przykład obrazkowych opowiastek określonego okresu, lub przeciwnie - jaskrawo odbiegały od obowiązujących schematów i wyznaczały nowe kierunki rozwoju gatunku. Wreszcie, kilka serii trafiło do leksykonu ze względu na interesujące okoliczności powstania lub/i publikowania, a kilka innych - dzięki wysokiemu poziomowi artystycznemu grafiki lub/i scenariusza. W ten sposób - wobec braku całościowego opracowania historii komiku w Polsce - pragnę zaproponować zainteresowanym zestaw wiadomości na temat genealogii, rozwoju i obecnego stanu gatunku, układających się w jego historyczną (aczkolwiek zapewne niekompletną) panoramę.
Koncepcja Leksykonu polskich bohaterów i serii komiksowych - pierwszej tego typu pracy w naszym kraju - jest wzorowana na opasłych zagranicznych wydawnictwach o charakterze encyklopedycznym, takich jak Dictionnaire mondiale de la bande dessinée (Paris 1994) autorstwa Patricka Gaumera i Claude Moliteriniego, The World Encyclopedia of Comics (Philadelphia 1998) pod redakcją Maurice Horna, czy - przede wszystkim - 100 Years of American Newspaper Comics (New York 1996) także pod redakcją Horna. Zasadniczą część książki stanowią 142 uszeregowane w porządku alfabetycznym artykuły hasłowe. Jej zakres czasowy ogranicza z jednej strony data opublikowania wspomnianej Historii jedynaczka, z drugiej zaś - moment oddania leksykonu do druku (koniec 2005 r.). Prócz jednego, wszyscy bohaterowie/cykle pochodzą jednak z okresu, którego dolną datą graniczną jest rok 1919. Wymienione w hasłach tytuły serii komiksowych oraz zamkniętych prasowych opowieści obrazkowych wyróżniono kursywą. Wraz z nazwą hasła zamieszczono dane odnośnie miejsca i daty premiery bohatera/serii w Polsce oraz imię i nazwisko rysownika i scenarzysty (w wypadku "powieści obrazkowych" - autora tekstu), a niekiedy również - jeśli to istotne - pomysłodawcy. W informacjach wstępnych nie są uwzględniani następcy pierwotnych twórców - kontynuatorzy serii. Jeśli bohater artykułu hasłowego występował w kilku opowieściach różnego autorstwa, w informacji umieszczonej poniżej nazwy podane jest miejsce, data premiery oraz imiona i nazwiska twórców najwcześniejszej z nich. W przypadku komiksu o zagranicznej proweniencji wstępne informacje dotyczą jego polskiej premiery i autorów oraz - jeśli nastąpiła później - premiery krajowego naśladownictwa i nazwiska wykonawców. Kiedy bohater pochodzi z innych mediów (filmu, literatury itp.), daty, tytuły oraz imiona i nazwiska twórców podane na wstępie dotyczą jego pierwszych występów w komiksowym charakterze w prasie lub obrazkowych albumach. Mimo, że informacje oficjalne, zamieszczane na kartach tytułowych wydawnictw albumowych, różnią się niekiedy od ustaleń poczynionych przeze mnie, to one są umieszczone w informacjach wstępnych. Własne poglądy na ten temat zamieszczam w części zasadniczej hasła.
Objętość hasła i szczegółowość podanych w jego części zasadniczej informacji zależy od rozmiarów serii/opowieści, w której występuje tytułowy bohater hasła oraz od stopnia znajomości bohatera/serii. Tak więc artykuły hasłowe dotyczące popularnych postaci/serii współczesnych lub takich, o których wiele wiadomości zawiera prasa fachowa mogą być uboższe objętościowo od haseł na temat bohaterów mniej znanych czy zapomnianych. Zgodnie z informacyjnym charakterem Leksykonu artykuły hasłowe zawierają z reguły krótką charakterystykę bohatera oraz streszczające omówienia utworów, w których występował lub przedstawianych serii, a także okoliczności ich powstania. Nie stroniłem przy tym od uwag wartościujących, zależało mi również by czytelnik otrzymał nie tylko poszukiwane informacje, ale - tak jak w wypadku tego rodzaju kompendiów zagranicznych - czerpał też satysfakcję z lektury.
Tytuły wydawnictw zwartych uzupełnione są zawsze informacją o dacie i miejscu publikacji pierwszego wydania, a często także o nazwie oficyny wydawniczej i wysokości nakładu. Odnotowywane są również ewentualne kolejne wydania oraz przekłady na języki obce. W końcowej części książki zamieszczono kilka zestawień, które w miarę potrzeby uzupełniają treść niektórych haseł o szczegółowe wykazy publikacji prasowych lub zeszytowych.
Bibliografia, znajdująca się na końcu leksykonu, zawiera wybór artykułów i książek wykorzystanych przy tworzeniu haseł. Ich napisanie byłoby jednak niemożliwe bez współpracy z autorami, pracownikami wydawnictw oraz miłośnikami gatunku - dostarczycielami większości informacji. Wszystkim im pragnę gorąco podziękować.
Adam Rusek
schowek
zaloguj/ zarejestruj
NAPISZ SWOJĄ RECENZJĘ
